Cảm nhận hàn ôn của Tú Xương gửi gắm trong bài thơ Thương vợ
Tú Xương sở hữu phổ biến bài thơ, bài phú nhắc về vợ. Bà Tú vốn là "con gái nhà dòng, lấy chồng kẻ chợ”, một người con dâu nhiều năm kinh nghiệm khiến cho ăn buôn bán, nhân từ được bà con xa gần mến trọng:
"Đầu sông bến bãi, đua tài buôn chín bán mười
Trong họ ngoài làng, lề mề lẽ chào dơi nhắc thợ".
Nhờ vậy mà ông Tú mới được sống cuộc đời phong lưu: "Tiền bạc phó cho con mụ kiếm - Ngựa xe chẳng thấy khi nào ngơi".
"Thương vợ" là bài thơ cảm động nhất trong các bài thơ trữ tình của Tú Xương. Nó là bài thơ tâm sự, đồng thời cũng là bài thơ thế sự. Bài thơ đựng chan tình thương yêu nhiệt thành của ông Tú đối mang người vợ hiền thảo của mình.
Sáu câu thơ đầu nhắc lên hình ảnh của bà Tú trong gia đình và ko kể cuộc đời: hình ảnh trung thực về một người vợ tần tảo, 1 người mẹ đôn hậu, giàu đức hi sinh.
Hai câu thơ trong phần đề giới thiệu bà Tú là một người vợ rất đảm đang, chịu thương chịu khó. Nếu như bà vợ của Nguyễn Khuyến là một đàn bà "hay lam hay làm, thắt lưng bó que, xắn váy quai cồng, chân nam đá chân chiêu, vì tớ đỡ đần trong hầu hết việc" (câu đối của Nguyễn Khuyến) thì bà Tú là 1 người đàn bà:
"Quanh năm buôn bán ở mom sông
Nuôi đủ năm con sở hữu một chồng".
“Quanh năm buôn bán" là cảnh làm ăn đầu tắt mặt tối, từ ngày này qua ngày khác, từ tháng này qua tháng khác... ko được 1 ngày nghỉ ngơi. Bà Tú "Buôn bán ở mom sông”, nơi dòng mảnh đất nhô ra, ba bề bao bọc sông nước; nơi làm ăn là loại thế đất chênh vênh. Hai chữ ''mom sông" gợi tả 1 cuộc đời đa dạng mưa nắng, một cảnh đời cơ cực, buộc phải vật lộn kiếm sống, mới "Nuôi đủ năm con sở hữu một chồng". Một gánh nặng gia đình đè nặng lên đôi vai người mẹ, người vợ. Thông thường, người ta chỉ đếm mớ rau, con cá, đếm tiền bạc,... chứ ai "đếm" con, "đếm" chồng (!). Câu thơ tự trào ẩn đựng nỗi niềm chua chát về một gia đình gặp nhiều khó khăn: đông con, người chồng đang bắt buộc "ăn lương vợ". Có thể nói, hai câu đầu, Tú Xương ghi lại một bí quyết chân thực người vợ tần tảo, cáng đáng của mình.
Phần thực tô đậm thêm chân dung bà Tú, mỗi sáng mỗi tối đi đi về về "lặn lội" làm ăn như "thân cò" nơi "quãng vắng". Ngôn ngữ thơ nâng cao cấp tô đậm thêm nỗi cực nhọc của người vợ. Câu chữ như những nét vẽ, gam màu nối tiếp nhau, bổ trợ và gia tăng: đã "lặn lội" lại "thân cò", rồi còn "khi quãng vắng". Nỗi cực nhọc kiếm sống ở "mom sông" tưởng như không thể nào nhắc hết được! Hình ảnh "con cò", “cái cò” trong ca dao cổ: ''Con cò lặn lội bờ sông...", "Con cò đi đón cơn mưa...", "Cái cò, chiếc vạc, cái nông..." được tái tạo trong thơ Tú Xương qua hình, ảnh "thân cò" lầm lũi, đã đem tới cho người đọc bao liên quan cảm động về bà Tú, cũng như thân phận vất vả, cực khổ,... của người đàn bà Việt Nam trong xã hội cũ:
"Lặn lội thân cò lúc quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông".
"Eo sèo" là từ láy tượng thanh chỉ sự rầy rà bằng lời đòi, gọi liên tiếp dai dẳng; gợi tả cảnh tranh tậu tranh bán, cảnh bào chữa vã nơi "mặt nước" khi "đò đông”. Một cuộc đời "lặn lội", 1 cảnh sống khiến ăn "eo sèo". Nghệ thuật đối đặc sắc đã làm nổi bật cảnh kiếm ăn nhiều cơ cực. Bát cơm, manh áo mà bà Tú kiếm được "Nuôi đủ năm con có 1 chồng" nên "lặn lội" trong mưa nắng, bắt buộc giành giật "eo sèo", phải trả giá bao mồ hôi, nước mắt giữa thời buổi khó khăn!
Tiếp theo là hai câu luận, Tú Xương áp dụng vô cùng sáng tạo hai thành ngữ: ''một duyên hai nợ" và "năm nắng mười mưa", đối xứng nhau hài hòa, màu sắc dân gian đượm đà trong cảm nhận và tiếng nói biểu đạt:
"Một duyên hai nợ, âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công".
"Duyên'' là duyên số, duyên phận, "nợ" là cái "nợ" đời mà bà Tú bắt buộc cam phận, chịu đựng. "Nắng", "mưa" tượng trưng cho mọi vất vả, khổ cực. Các số từ trong câu thơ tăng dần lên: "một... hai... năm... mười..." làm cho nổi rõ đức hi sinh thầm lặng của bà Tú, 1 người đàn bà chịu thương chịu thương chịu khó vì sự giàu có hạnh phúc của chồng con và gia đình. "Âu đành phận"... "dám quản công"... giọng thơ phổ biến xót xa thương cảm.
Tóm lại, sáu câu thơ đầu, bằng tấm lòng hàm ân và cảm phục, Tú Xương đã phác hoạ 1 vài nét cực kỳ chân thực và cảm động về hình ảnh bà Tú, người vợ hiền thảo của mình mang bao đức tính đáng quý: đảm đang, tần tảo, chịu thương, chịu khó, âm thầm hi sinh cho hạnh phúc gia đình. Tú Xương biểu hiện văn pháp điêu luyện trong sử dụng tiếng nói và sáng tạo hình ảnh. Các từ láy, các số từ, phép đối, đảo ngữ, dùng sáng tạo thành ngữ và hình ảnh "thân cò"... đã tạo nên ấn tượng và sức quyến rũ của văn chương.
Hai câu kết, Tú Xương tiêu dùng từ ngữ thông tục, lấy tiếng chửi nơi "mom sông", khi "buổi đò đông" đưa vào thơ siêu tự nhiên, bình dị. Ông tự trách mình:
"Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
Có chồng lạnh nhạt cũng như không!"
Trách mình "ăn lương vợ" mà "ăn ở bạc". Vai trò người chồng, người cha chẳng giúp ích được gì, vô tích sự, thậm chí còn "hờ hững" với vợ con. Lời tự trách sao mà đau xót thế!
Ta đã biết, Tú Xương mang văn tài, nhưng công danh dở dang, thi cử lận đận. Sống giữa 1 xã hội "dở Tây dở ta" chữ nho mạt vận, lúc mà "Ông nghè, ông cống cũng nằm co” cho phải nhà thơ tự trách mình, đồng thời cũng là trách đời đen bạc. Ông ko xu thời để vinh thân phì gia "tối rượu sâm banh, sáng sữa bò".
Hai câu kết là cả một nỗi niềm hàn huyên và sự thế đầy buồn thương, là tiếng đề cập của một trí thức giàu nhân cách, nặng tình đời, thượng vợ con mà gia cảnh nghèo. Tú Xương thương vợ cũng chính là thương chính mình vậy. Đó là nỗi đau thất thế của thi sĩ lúc cảnh đời thay đổi!
Bài thơ "Thương vợ" được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật. Ngôn ngữ thơ bình dị như tiếng đề cập đời thường nơi "mom sông" của các người marketing nhỏ, cách đây sắp một thế kỉ. Các chi tiết nghệ thuật chọn lọc vừa cá thể (bà Tú sở hữu "năm con, một chồng") vừa khái quát sâu sắc đẹp (người cu li nữ ngày xưa). Hình tượng thơ hàm súc, gợi cảm: thương vợ, thương mình, buồn về gia đạo thêm nỗi đau đời. "Thương vợ" là bài thơ trữ tình đặc sắc của Tú Xương đề cập về người vợ, người nữ giới ngày xưa mang bao tình cảm trân trọng phải chăng đẹp. Hình ảnh bà Tú được đề cập tới trong bài thơ rất sắp gũi sở hữu người mẹ, người chị trong mỗi gia đình Việt Nam.
Tú Xương là thi sĩ trào phúng hoàn hảo trong nền văn chương Việt Nam. Tên tuổi ông sống mãi với non Côi, sông Vị. Sinh bất phùng thời giữa loại xã hội dở Tây dở ta, lúc mà Hán học đã mạt vận, Tú Xương vẫn giữ được nhân cách kẻ sĩ, vẫn sống "sang trọng" như ai, bởi lẽ nhà thơ có người vợ hiền thảo đảm đang. Tú Xương không bảng vàng bia đá, nhưng ông đã khắc danh tiếng bà Tú vào bia đá bảng vàng:
"Một ngọn đèn xanh, mấy quyển vàng,
Bốn con làm cho lính, bố khiến cho quan.
(...) Hỏi ra quan đấy ăn lương vợ
Đem chuyện trăm năm – giở lại bàn".
(Quan tại gia)
Tú Xương đã sở hữu bài ''Văn tế sống vợ", lại mang thêm bài "Thương vợ", đó là các áng văn thơ vừa tài giỏi vừa nghĩa tình. Ca dao đã nói về người vợ tào khang "tay bưng chén muối đĩa gừng", Tú Xương có bao giờ quên được công ơn của bà Tú "Nuôi đủ năm con mang 1 chồng”.
Á Nam Trần Tuấn Khải (1894 - 1983) thi sĩ cộng thời với Tú Xương đã mang bài thơ "Viếng bà Tú Xương" viết năm 1931:
"Hơn sáu mươi năm đất Vị Hoàng,
Mẹ hiền, vợ đức đã treo gương.
Nếm chung trời Việt trăm cay đắng,
Vững với con Côi một mối giường.
Bia mồm đã cần trang khổn phạm,
Nếp nhà không thẹn dấu văn chương.
Tấm thân tuy thác, danh nào thác,
Hồn cũng thơm lây dưới suối vàng”.
Bài thơ của Á Nam giúp ta hiểu hơn Tú Xương và bà Tú, và chúng ta mới thấy hết cái hay, loại đẹp của tấm lòng Tú Xương được kể đến trong bài "Thương vợ".
3. Cảm nhận nỗi lòng của Tú Xương trong bài Thương Vợ
“Thương vợ” – một trong các bài thơ chất đựng nồng nàn bao cảm xúc của 1 người chồng dành cho vợ mình giữa cuộc đời bao vất vả, lo toan. Người chồng đấy ko phải ai khác mà chính là tác nhái của bài thơ: Trần Tế Xương. Ông đã dành cho vợ mình những tình cảm rất thành tâm qua lời thơ giản dị mà sâu sắc.
Trần Tế Xương là 1 trong các thi sĩ trẻ mang những tác phẩm đã trở nên bất tử. Sáng tác của ông gồm hai mảng: trào lộng và trữ tình, đều bắt nguồn từ tâm huyết của thi sĩ sở hữu dân, sở hữu nước, có đời.
Thơ xưa viết về người vợ đã ít, mà viết về người vợ lúc đang còn sống lại càng thi thoảng hoi hơn. Thơ Trần Tế Xương lại khác. Trong sáng tác của ông, mang hẳn một đề tài về bà Tú gồm cả thơ, văn tế, câu đối. Bà Tú từng chịu phổ biến khó nhọc gian nan trong cuộc đời, nhưng bà lại mang niềm hạnh phúc là ngay khi còn sống đã được đi vào thơ ông Tú mang đa số niềm thương yêu, trân trọng của chồng. “Thương vợ” là 1 trong những bài thơ hay và cảm động nhất của Tú Xương viết về bà Tú.
Trong những câu thơ đầu, ông biểu lộ siêu trung thực về cuộc sống và đảm trách nặng nhọc của vợ mình:
“Quanh năm kinh doanh ở mom sông,
...
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.”
Nghề của bà là buôn bán, quanh năm tháng ngày lặn lội ở “mom sông” – nơi sở hữu phổ biến hiểm nguy rình rập. Ông Tú đêm ngày bận bịu có đèn sách, sở hữu thơ ca, vậy mà vẫn để tâm đến công việc của vợ mình, khác hẳn sở hữu những người đàn ông khác trong chế độ nam quyền cùng thời. Ông là người với tri thức, lại thấu hiểu sự đời. Vì thế, ông hiểu hơn ai hết các nỗi vất lo toàn mà vợ mình đang gánh.
Ông đã dành cho vợ các lời thơ vô cùng giản dị sở hữu hình ảnh và từ ngữ chân source thành, giàu cảm xúc. Ông hiểu rằng, vợ mình khó nhọc như vậy là vì buộc phải “Nuôi đủ năm con mang một chồng”. Đủ là đủ ăn đủ mặc, đủ ấm, đủ ko thiếu thứ gì. Ông tự đặt mình tương thích mang “năm con” để khắc họa thêm trọng trách lớn lao mà bà Tú đang đảm đương. Không buộc phải ông hạ mình trước vợ, càng ko cần ông thấp hèn, kém cỏi mà vì cái nghiệp văn chương của ông khi bấy giờ ko buộc phải là thời phồn thịnh nên ko thể dựa vào ấy mà toan lo cuộc mưu sinh cơm áo gạo tiền được. Trong lời thơ của ông còn thầm với sự biết ơn, trân trọng sâu sắc đến người vợ đảm đang, tảo tần, giàu hi sinh. Bởi thế, ông mới hiểu những ngày bà “lặn lội”, “eo sèo” trong cuộc bán buôn, bon chen đầy vất vả, ghen tuông đua.
Có người đặt ra câu hỏi, tại sao ông hiểu vợ mình vất vả như vậy nhưng mà không đứng lên làm cho giúp bà? Những vần thơ của ông với sở hữu lại cơm áo gạo tiền cho bà đỡ vất vả? Ông hiểu biết, ông có kiến thức sao lại để vợ mình bắt buộc nặng nhọc vậy? Câu hỏi trớ trêu thật khó trả lời. Bởi trong thời thế ấy, ông không thể bỏ cây bút mà lao vào khiến cho lụng thuộc cấp cùng bà được. Mình bà đảm đương cả năm con đã là 1 gánh nặng lắm rồi, lại thêm cả 1 ông chồng. Liệu rằng người đàn bà đó mang gục ngã, mang kêu than?
“Một duyên hai nợ âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công
Cha mẹ nghề đời ăn ở bạc
Có chồng lạnh lùng cũng như không.”
Một lần nữa, Tế Xương dành cho vợ mình các lời thơ vô cùng đáng trân trọng, nâng niu. Ông cảm mến và thông cảm với nỗi niềm vất vả của vợ, ông thấu hiểu sự cam chịu của bà. Càng biết ơn vợ bao nhiêu, ông lại càng oán than bản thân mình bấy nhiêu. Ông tự chửi mình “Có chồng thờ ơ cũng như không”. Ông không làm cho được gì giúp bà không tính tình thương yêu và lòng cảm thương sâu sắc. Có lẽ đối có bà Tú như vậy cũng đã là đủ lắm rồi. Bởi thân phận người đàn bà xưa ai cũng khổ, cũng chìm nổi long đong, nhưng chẳng mấy ai được chồng thương và thấu hiểu như bà. Chỉ là do thời thế buộc phải ông không giúp được gì cho vợ.
Bên cạnh những tình cảm chân thành dành cho bà Tú, Tế Xương cũng thầm phân bua niềm đồng cảm, xót xa với các thân phận đồng cảnh sở hữu bà. Bởi thế, ông ví vợ mình sở hữu “thân cò” – một hình ảnh quen thuộc trong ca dao Việt Nam khi kể về số phận khó nhọc của người nông dân. Dù họ có nên “lặn lội”, buộc phải “eo sèo” hay dù thế nào đi chăng nữa, những “thân cò” vẫn sớm hôm mải mê kiếm sống.
Vậy, vì mục tiêu gì mà họ lại cam chịu như vậy? Không bắt buộc vì bị ép buộc, mà vì ái tình thương to lao và cao cả họ dành cho gia đình. Sự hi sinh đó thật đáng trân trọng và đáng quý biết bao. Nhưng ko buộc phải ai cũng sở hữu nỗi lòng thấu hiểu như thi sĩ Tế Xương. Sống trong xã hội nam quyền nhưng ông không tự cho mình được quyền thong dong, được hưởng thụ vô tư mọi thứ và được trà đạp lên người phụ nữ. Ở xã hội ấy, có những người vợ bị coi là nô lệ, là người ở, nhưng Tế Xương thì không. Bà Tú đã đi vào thơ ông có ý tức thị một người vợ đích thực, 1 người vợ đảm đang, giàu đức hi sinh. Ông thương vợ và ngược lại cũng trách mình khiến cho chồng mà “hờ hững cũng như không”.
Đúng như chiếc tên mà tác nhái đã đặt cho bài thơ “Thương vợ”, Tế Xương đã dành các tình cảm thực tâm nhất dành cho vợ. Không giúp được vợ nhưng ông mong sao những tình cảm của mình sẽ làm cho bà vơi đi mệt mỏi sau bao ngày lặn lội khó nhọc mưu sinh.
4. Tâm sự của Tú Xương qua bài thơ “Thương vợ”
Thơ văn Việt Nam xưa và nay với các bài thơ thương vợ, khóc vợ siêu cảm động. Người ta còn ca tụng một bài thơ của Tự Đức khóc một bà phi mang câu:
Đập tan vỡ gương ra tậu thấy bóng
Xếp tàn y lại để dành hơi.
Nỗi nhớ nhung đau đớn, dữ dội ấy còn được Bùi Hữu Nghĩa, Nguyễn Thượng Hiền, Nguyễn Khuyến biểu lộ cảm động trong bài văn tế, câu đối khóc vợ sau này. Cảm phục, xót thương, tự hào... trước tấm lòng, đức hi sinh của vợ bằng giọng văn vừa với chút tính nghịch, vừa cực kỳ cảm động; giữa sự kết hợp giữa trào lộng và trữ tình Tú Xương đã khiến “giàu” thêm đề tài viết về bà Tú và kịp góp vào nền văn học Trung đại Việt Nam 1 bài thơ về tình bi cảm vợ hay và sâu sắc.
Thương vợ là 1 bài thơ vừa cảm động, vừa dí dỏm của Tú Xương. Chỉ hai câu đầu của bài thơ đã nêu bật lên được vai trò rường cột gia đình của bà:
Quanh năm kinh doanh ở mom sông
Nuôi đủ năm con mang một chồng.
Ông Tú tỏ lòng thương vợ bắt đầu bằng sự tính công. Đúng hơn là sự biết ơn sâu dung nhan công lao của bà Tú. Có thời kì cụ thể: “quanh năm”; ko gian cụ thể: “mom sông” càng khiến cho vượt trội lên sự lam lũ, vất vả vần vật của bà Tú. Nơi kinh doanh để kiếm miếng cơm manh áo của bà Tú là “mom sông”- là một chỗ đất nơi ra ở bờ sông, nơi ít người qua lại, sóng nước gập ghềnh gợi sự cheo leo, chênh vênh, đa dạng bất trắc. Thế nhưng “quanh năm” tức là ngày này qua ngày khác, năm này qua năm khác như một vòng tuần hoàn khép kín, dù ngày nắng hay mưa,ốm đau hay khoẻ mạnh bà Tú lại quẩy gồng gánh ra nơi “mom sông” đấy để buôn bán. Cách nói như là sự xô bồ, phóng đại của chuyện văn chương, trong giả dụ này chính là sự giãi bày lòng hàm ân đối sở hữu bà Tú về mặt thời gian khó dộng. Và điều cảm động, đáng để bái phục bà Tú là tiết điệu làm việc ko dừng nghỉ tại 1 nơi làm ăn, marketing cạnh tranh nhưng không buộc phải chỉ để nuôi thân mà “Nuôi đủ năm con sở hữu một chồng’. Đâu còn thấy hình ảnh:
Trên đồng cạn, dưới đồng sâu
Chồng cày, vợ cấy, con trâu đi bừa.
Mà ngược lại đấy là cái chồng: “Tiền bạc phó cho con mụ kiếm”, dòng chồng “Thưng đấu nhờ lưng một mẹ mày”. Người chồng là trụ cột của gia đình, cáng đáng việc vất vả để cưu mang cuộc sống cho vợ con vậy mà ở đây, trong câu thơ này ông Tú cảm thấy mình như 1 người “thừa”, 1 kẻ vô ích và như một “thứ con” đặc thù để bà Tú nên nuôi riêng. Chế độ xã hội cũ đã sản sinh ra loại ông chồng đoảng, chiếc ông chồng “dài lưng tốn vải, ăn no lại nằm” như ông Tú ko ít. Toát lên qua hai câu thơ là 1 niềm cảm thương của ông Tú dành cho vợ trước đức hi sinh, tần tảo của bà; song song là một lời tự trách mình vì thân khiến cho chồng mà để vợ đảm nhiệm việc gia đình song song còn rẻ thoáng niềm tự hào về vợ của mình lúc làm cho lụng khó nhọc để “Nuôi đủ năm con có một chồng”. Mặc dù, đấy là một ông chồng ko nên nhưng bằng lối văn dí dỏm, tình cảm chân thành, nhận ra được sự khó nhọc của vợ, tỏ ra biết nhận lỗi, biết bồi hoàn lại bằng mẫu tình, bằng tấm lòng buộc phải người đọc không hề trách mà ngược lại với chút thông cảm đối sở hữu “ông chồng’ này.
Tình thương vợ được diễn tả trọn ven trong hai câu thơ 3, 4:
Lặn lội thân cò lúc quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Hai câu thơ gợi lên cảnh khiến ăn vất vả, khổ thân của bà Tú. Chẳng hay, ông Tú đã đón nhận câu ca dao “Con cò lặn lội bờ sông/ Gánh gạo nuôi chồng tiếng khóc nỉ non”, từ bào giờ? Qua tiếng ru con cua 1 bà mẹ láng giềng hay chính trong lời ru của bà cụ Nhuận đã đi vào tâm thức của tế Xương? Chắc chắn từ “con cò lặn lội bờ sông”, hình ảnh những bà vợ Việt Nam ngàn xưa trong xã hội cũ, xuôi ngược tần tảo, gieo neo cực nhọc để nuôi chồng con cũng từ lâu đã đi vào hồn thơ giàu rung động của Tú Xương sở hữu bao nhiêu xót xa, thương cảm. Để giờ đây, trong lúc nghĩ đến bà Tú thì con cò đó bỗng vụt dậy vỗ cánh bay vèo thi hứng Thương vợ của Tú Xương. Phép đảo ngữ “lặn lội thân cò” càng khắc hoạ rõ nét nỗi khổ cực, đức hi sin, sự chịu cất của bà Tú. Hai từ “lặn lội” chen lên đứng đầu câu. Cảnh lặn lội lại càng “lặn lội”. Ca dao đề cập “con cò”, Tú Xương đề cập “thân cò”. Ý thơ cổ như xoáy sâu vào sự cực khổ. “Thân cò” gợi thân phận lẻ loi, yếu ớt, lẻ loi và nó lại càng cô quạng, lạc lõng hơ khi đi cộng với từ “eo sèo”- một sự mặc cả, nhỏ nhoi, cô đơn, tội nghiệp. Vì “năm con có 1 chồng”, vì “miếng cơm manh áo” mà bà Tú phải chen chúc mang nhau trên các chuyến đò đưa khách sang sông. Chật hẹp, bấp bênh, mỏng manh, chơi vơi tới quá chừng! Và nhịn nhường như sông nước càng mông mênh bao nhiêu thì mẫu độ chơi vơi, mỏng manh, cập kênh ấy lại càng tăng lên bấy nhiêu. Từ ấy càng khiến vượt trội tấm lòng thương vợ của Tú Xương và qua đấy ông tỏ ra thấu hiểu hết những vất vả của bà Tú:
Một duyên, hai nợ âu đành phận
Năm nắng mười mưa dám quản công.
Câu thơ như nói lên ý nghĩ của bà Tú. Cuộc đời như thế là duyên, mà cũng là nợ, duyên một thì nợ hai, thôi đành chịu theo số phận, không giám nề hà hà, không nói công gì nữa. Nhưng câu thơ còn làm cho nhứ đến câu ca dao:
Một duyên, hai nợ, ba tình,
Chiêm bao lẩn từ trần bên mình năm canh.
Ngoài loại duyên, chiếc nợ còn với loại tình; dòng tình nghĩa vợ chồng của bà Tú dành cho chồng mình. Thành ra nói “nợ” mà thực ra là nhắc “tình”, mà đã là tình thì ai lại nhắc công. Số từ tăng tiến: “một”, “hai”, “năm”, “mười” càng dồn nén sự chịu chứa của bà Tú, càng khiến trào dâng lên nỗi niềm xót thương, thông cảm trước sự hi sinh vất vả, tần tảo của bà Tú.
Bài thơ kết bằng 1 cấu chửi - một câu chửi yêu:
Cha mẹ thói thường ăn ở bạc
Có chồng thờ ơ cũng như không.
Nhìn cuộc đời bà Tú như vậy có chửi cũng là lẽ tất yếu. Nhưng ở đây ai chửi? chửi ai? Và chửi loại gì? Thì cũng chỉ là ông Tú thương xót cho bà Tú mà chửi thay cho bà Tú. Ông Tú đã tự chửi mát mình về mẫu thói “ăn ở bạc”, loại tội “làm chồng mà lãnh đạm cộng như không”, khiến chồng mà để vợ phải trăm cơ, nghìn cực như thế. Hai câu kết khép lại bài thơ vừa như là một lời chửi, vừa như là một lời than. Nhà thơ tự phán xét chính mình, tự trách mình và tha cho tình cảnh của vợ. Câu thơ cũng chỉ ra nguyên nhân dẫn tới nỗi khổ của bà Tú là do “thói đời” bạc bẽo. “Thói đời” bạc bẽo đã biến ông Tú trở thành kẻ vô tích sự, chính bởi thế ông vươn lên là gánh nặng cho vợ. Lời chửi vừa biểu hiện nỗi niềm hàn ôn cay đắng ch tình cảnh của ông Tú, vừa bộc lộ nỗi xót thương, bùi ngùi của ông Tú đối có vợ.
Bài thơ đã dựng lên hai bức chân dung: ông Tú và bà Tú. Bà Tú hiện lên phía trước, ông Tú tắt thở lấp phía sau. Vượt lên trên đa số là tấm lobngf yêu thương, quí trọng và tri ân của ông Tú đối mang người vợ tần tảo. Nhà thơ Xuân Diệu đã từng bình phẩm về bài thơ Thương vợ rằng: “Thơ hay, hay ở ý tình; hay ở chữ, tiếng, hay ở sự việc; hay ở nhạc điệu: lặn lộ, eo sèo, thân cò, mặt nước, quãng vắng, đò đông, mỗi chữ đều tình cảm”. Qua đó, tấm lòng yêu thương, trân trọng cũng như các trăn trở, day dắt đã tạo cần nhân bí quyết cao đẹp của Tú Xương, một con người dám sòng phẳng với bản thân, tự nhận ra khuyết điểm của mình và ko trút bỏ trách nhiệm.